Τριαντάφυλλο στο στήθος» – Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Πρέπει να ήμουν 10 χρονών όταν σε κάποιο ταξίδι μου στην Αθήνα η αδελφή μου που ήταν φοιτήτρια έμενε στην πλατεία Βαθης αποφάσισε να με πάει στο εθνικό θέατρο που έπαιζε το «τριαντάφυλλο στο στήθος»
(Στο σπίτι ακούγαμε από το ραδιόφωνο τα βράδια το θέατρο της Δευτέρας της Τέταρτης κ.τ.λ. και εκεί μέσα στο μισοσκόταδο γιατί το μόνο φως ήταν από το καντήλι στα εικονίσματα έφτιαχνα της εικόνες μου με όλες αυτές τις μαγικές φωνές)
Το τριαντάφυλλο λοιπόν το είδα στο Εθνικό με τον Παντελή Ζερβό και την Μαίρη Αρωνη καθόμουν στα φτηνά καθίσματα του δευτέρου εξώστη αλλά δεν έχασε τίποτα από την μαγεία του είναι σαν να έγινε χτες ..ναι και ήταν η πρώτη φορά που πήγα θέατρο
… και από τότε κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι….

"Τριαντάφυλλο στο στήθος" – Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Γύρω στα Χριστούγεννα του 1949, ο Τεννεσσή Ουίλιαμς είχε τελειώσει το πρώτο σχεδίασμα του έργου που αργότερα θα ονόμαζε «Τριαντάφυλλο στο Στήθος». Αισθανόταν ότι ο «Γυάλινος Κόσμος», «το Λεωφορείο ο Πόθος» και το «Καλοκαίρι και Καταχνιά» είχανε προκύψει από ένα ξέσπασμα προσωπικού λυρισμού, αλλά ότι τώρα γράφοντας σε πιο κωμικό ύφος, έβαζε λιγότερα – αν και καλυμμένα - αυτοβιογραφικά στοιχεία.

Παρόλα αυτά, το έργο περιέχει πολλές προσωπικές νύξεις: ο Φρανκ Μέρλο, στενός φίλος του Ουίλιαμς, ήταν οδηγός φορτηγού πριν εγκατασταθεί στο σπίτι του συγγραφέα, το δε επίθετο του Αλβάρο το πρότεινε ο ίδιος ο Φρανκ: Μαντζακαβάλλο που σημαίνει αλογοφάγος και δεν απέχει πολύ απ’ το παρατσούκλι που είχε ο Φρανκ «Αλογάκι». Μέχρι και η αφιέρωση «Στον Φρανκ σε ανταπόδοση για τη Σικελία», δείχνει ότι ο Ουίλιαμς υμνούσε τη σισιλιάνικη joie de vivre του Φρανκ.

Θεματικά πάντως, το έργο αποτελεί για τον Ουίλιαμς μια στροφή που ο ίδιος θέλησε να κάνει διότι όπως υποστήριζε: «ο καλλιτέχνης έχει το πάθος να δουλεύει με καινούργιες φόρμες». Επιπλέον, πρόκειται για μια ακόμα αποθέωση της σεξουαλικότητας που κατά τον Ουίλιαμς, «όλοι κρύβουμε μέσα μας, η οποία κάποια στιγμή ξυπνάει και απαιτεί κορεσμό».

Ο Ουίλιαμς θέλησε να προσδώσει στην ηρωίδα του ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που να μην έχει η μέση Αμερικανίδα. Τη βάζει να μιλάει σπασμένα αγγλικά, με ιταλική προφορά και πάμπολλες ιταλικές λέξεις. Ένας ακόμα λόγος που θέλησε να γράψει έτσι τον ρόλο είναι ότι μεγάλωνε τις πιθανότητες του να πείσει την Άννα Μανιάνι να τον παίξει: τ’ αγγλικά της Μανιάνι ήταν τόσο φτωχά που σίγουρα θ’ αρνιόταν να υποδυθεί μια ιταλίδα του αμερικανικού Νότου, η οποία θα μιλούσε άρτια τη γλώσσα της δεύτερης πατρίδας της. Ίσως γι’ αυτό τοποθετεί τη δράση του έργου στον Κόλπο του Μισσισσιππή, όπου οι περισσότεροι κάτοικοι είναι μετανάστες απ’ τη Σικελία.

Σε γράμμα του στον Καζάν, ο ίδιος ο Ουίλιαμς περιγράφει το έργο ως «κωμικό και γκροτέσκο φόρο τιμής στην αρσενική δύναμη», αλλά τονίζει και το γεγονός ότι προχωρώντας στη σύνθεση του έργου, δεν ήξερε που ήθελε να καταλήξει. Και μέσα του αγωνιζόταν μανιωδώς ν’ απελευθερωθεί, αλλά ούτε ο ίδιος ήξερε από τι. «Όταν τελειώνω μια σκηνή», γράφει, «δεν ξέρω τι έχω κάνει».

Η Σεραφίνα ντέλε Ρόζε, μια απλή χωριατοπούλα μετανάστρια στην Αμερική, ζουμερή και πληθωρική -σαν τις ηρωίδες του παλιού, αγαπημένου ιταλικού κινηματογράφου-, ράβει ρούχα για τα προς το ζειν και είναι τρελά ερωτευμένη με τον άντρα της. Η είδηση του ξαφνικού θανάτου του τη γεμίζει με απόγνωση και σαν αντίδραση δεσμεύεται με δια βίου πίστη και εγκράτεια κόντρα στην πληθωρική της φύση. «Αυτοευνουχίζεται» κι αποφασίζει να στερήσει απ’ τον εαυτό της τις χαρές του έρωτα.
Η Σεραφίνα έχει μυθοποιήσει τον άντρα της, ζει με τη στάχτη του και μιλάει μαζί της, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλει σκληρούς περιορισμούς στην κόρη της τη Ρόζα αντιδρώντας άσχημα όταν αυτή ερωτεύεται έναν ναύτη. Τα πράγματα όμως αλλάζουν όταν ο μικρόκοσμος της Σεραφίνας διαταράσσεται απ’ τη φήμη ότι ο άντρας της όσο ζούσε διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση κι απ’ την ως μάννα εξ ουρανού εμφάνιση ενός άγνωστου άντρα με το ίδιο, σαν του άντρα της, τριαντάφυλλο στο στήθος…
Όπως και πολλές ηρωίδες του Ουίλιαμς, η Σεραφίνα αναγκάζεται να υποκύψει στα μυστικά κελεύσματα της σάρκας.

Η αρχική πρόθεση του συγγραφέα ήταν να έχει τον ίδιο ηθοποιό – κατά προτίμηση τον Μάρλον Μπράντο- για τον διπλό ρόλο του συζύγου Ροζάριο και του εραστή Αλβάρο.
Ο Αλβάρο, αντιπροσωπευτική περίπτωση αφελούς Ιταλού μετανάστη, καταπιεσμένου από την οικογένεια του, αλλά και εριστικός ως αυθεντικός Σισιλιάνος, μπλέκει σε διάφορες ιστορίες που όλες καταλήγουν εναντίον του.
Καταφέρνει όμως να βγάλει την Σεραφίνα απ’ την κατάθλιψη και την εγκατάλειψη που έχει περιπέσει μετά τον θάνατο του άντρα της, κυρίως όμως μετά τη διαπίστωση ότι κάποια στιγμή εκείνος τον οποίο λάτρευε είχε κι άλλη γυναίκα στη ζωή του. Τελικά ο Ουίλιαμς αποφασίζει να μην εμφανίσει ποτέ στη σκηνή τον Ροζάριο κι απλώς ν’ αναγγελθεί ο θάνατος του στη Σεραφίνα.

Όταν έδειξε το τελειωμένο έργο του στην Ιρέν Σέλζνικ, εκείνη του είπε ότι θα ήταν καλύτερα αν το μετέτρεπε σε λιμπρέτο για όπερα. Παρόλα αυτά, η Τσέριλ
Κρώφορντ ανέλαβε να το ανεβάσει ως θεατρικό έργο.
Παλιά παραγωγός του Μπροντγουαίη, η Κρώφορντ και με μεγάλη πείρα (είχε επανειλημμένα συνεργαστεί με τον Ηλία Καζάν), διαβεβαίωσε τον Ουίλιαμς ότι το «Τριαντάφυλλο στο Στήθος» θα γινόταν μεγάλη επιτυχία, αυτός όμως της απάντησε ότι μπορεί να το θεωρούσε ως το σχεδίασμα του καλύτερου έργου που είχε γράψει, αλλά ότι ήταν πολύ μακριά ακόμα απ’ το καλύτερο έργο που θα έγραφε.
Για το ανέβασμα του και την επιλογή των ηθοποιών, ο ίδιος ο Ουίλιαμς γράφει στα Απομνημονέυματα του: «Ο νεαρός Ελάι Ουάλλας ήταν θαυμάσιος για τον ρόλο Μαντζακαβάλλο και ο φίνος ζεν πρεμιέ Ντον Μάρραιη ήταν τέλειος για τον ρόλο του ναύτη της Ρόζας.
Εγώ ανακάλυψα την Μωρήν Στέηπλετον κι επέμενα να της εμπιστευτούμε τον ρόλο παρά το νεαρό της ηλικίας της, γιατί από τις πρώτες ατάκες που τη βάλαμε να διαβάσει, είδα ότι πλησίαζε το δικό μου πρότυπο για τη Σεραφίνα πιο πολύ από άλλες ηθοποιούς που είχαμε δει[…]
Οι πρόβες ξεκίνησαν στο Σικάγο το 1950 και κάθε φορά ο Ουίλιαμς έκανε αρκετές αλλαγές στο κείμενο.
«Είχαμε κουραστεί ν΄αλλάζουμε τα λόγια μας κάθε βράδυ», θα εξομολογηθεί αργότερα η Στέηπλετον, «αλλά το έργο είχε τόση ζωντάνια που μας ζωντάνευε κι εμάς κάθε φορά, που έπρεπε να το περάσουμε όλο απ’ την αρχή».
Η ίδια ιστορία, όμως συνεχίστηκε και μετά την πρεμιέρα. Όταν ορισμένοι κριτικοί άρχισαν να βρίσκουν αδυναμίες στο έργο, ο Ουίλιαμς, άρχισε να γράφει για τις πρώτες παραστάσεις, διαφορετικό φινάλε κάθε βράδυ.
Παρόαλ αυτά, το έργο έκανε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία. Δυο μήνες αργότερα μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη, στο θέατρο Μάρτιν Μπεκ όπου και εκεί υπήρξε συρροή κοινού από τις πρώτες ημέρες. Ορισμένοι κριτικοί, εξέφρασαν κάποιες μικρές αντιρρήσεις, όπως λόγου χάρη για τον υπερβολικό συμβολισμό του τριαντάφυλλου, ή για την υπεραπλουστευμένη ψυχοσύνθεση της Ιταλοαμερικανίδας χήρας.
Γενικά όμως η κριτική, αντιμετώπισε πολύ θετικά το έργο το οποίο κέρδισε 4 Τόνυ: καλύτερου θεατρικού έργου, καλύτερου σκηνικού και καλύτερων ηθοποιών για την Στέηπλετον και τον Ουάλλας.
Τον Σεπτέμβριο του 1954, ξεκίνησαν στο εξοχικό του Ουίλιαμς, στο Κη Γουέστ, τα γυρίσματα της ταινίας «Τριαντάφυλλο στο στήθος με τους: Άννα Μανιάνι,Φρανκ Μέρλο και τον Μπάρτ Λάνκαστερ στον ρόλο του Μαντζακαβάλλο. Παράλληλα, το θεατρικό έργο παίζεται σε πολλές σκηνές των Ηνωμένων Πολιτειών κα της Ευρώπης.

Στην Ελλάδα, το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» πρωτοπαρουσιάστηκε στο Θέατρο Τέχνης το 1956 σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν.
Φέτος, επαναλήφθηκε απ’ το Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου, σε μια παράσταση που διήρκεσε έως τις 14 Ιανουαρίου του 2007.
Συμπτωματικά, ήμουν εκεί την τελευταία μέρα.
Η μεξικανή Esther Andre Gonzales που σκηνοθέτησε την παράσταση, μου έδωσε την εντύπωση ότι στάθηκε κατώτερη των προσδοκιών που γεννιούνται απ’ το συγκεκριμένο έργο. Αντιμετώπισε το κείμενο μονομερώς και με σοβαροφάνεια κι όχι με σοβαρότητα. Διαφωτιστική εξάλλου είναι η δήλωση που κάνει η ίδια:
Πάνε 50 χρόνια από τότε που ο Τέννεσση Ουίλλιαμς είχε ήδη υπογραμμίσει την επιτακτική ανάγκη για μια βαθιά αλλαγή στην ηθική του Homo Sapiens. Η περηφάνια της Σεραφίνα ντέλε Ρόζε θυμίζει τις αυταπάτες μας για ένα τέλειο κόσμο.
Πώς αυτή η απλή, θαρραλέα και παθιασμένη γυναίκα θα καταφέρει να βρει τον άντρα της ζωής της, ύστερα από μια διαμονή στην κόλαση;
Αυτό το γεμάτο σοφία έργο έχει κάτι από την παράδοση των λαϊκών παραμυθιών. Το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» είναι η ιστορία της βαθιάς κρίσης που περνάμε όταν οι αυταπάτες μας καταρρέουν.