Μιχαλού «χρωστάει της Μιχαλούς»

Μα επιτέλους ποια είναι αυτή η Μιχαλού και από πού κι ως πού συνέχεια της χρωστάμε; Η προέλευση της λαϊκής ιδιωματικής φράσης «χρωστάει της Μιχαλούς», που σημαίνει ότι κάποιος είναι τρελός (και πρόσφατα ότι κάποιος έχει μεγάλα χρέη), έχει βασανίσει πολύ τους μελετητές. Η εκδοχή που έχει βρει ευρεία απήχηση αλλά παραμένει αστήρικτη είναι η εξής: Βρισκόμαστε στα χρόνια του Όθωνα στην πρωτεύουσα της μεταπολεμικής Ελλάδας, το Ναύπλιο. Σε κάποιο σοκάκι του Ναυπλίου υπήρχε η ταβέρνα της Μιχαλούς, της γυναίκας του μακαρίτη του Μιχάλη. Η Μιχαλού ήταν μια γυναίκα παραδόπιστη και εκμεταλλεύτρια. Το μαγαζί της είχε μια περιορισμένη πελατεία στην οποία έκανε πίστωση για ένα ορισμένο διάστημα, όμως αλίμονο σε όποιον δεν ήταν συνεπής! Μετά την παρέλευση της προθεσμίας, η Μιχαλού εξευτέλιζε κυριολεκτικά τους άτυχους οφειλέτες της. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και κάποιος ευσυνείδητος, ο οποίος, αδυνατώντας να βρει χρήματα να εξοφλήσει τη Μιχαλού, γύριζε μέρα και νύχτα στους δρόμους παραμιλώντας. Και όταν κανείς ρωτούσε τους περαστικούς τι έχει αυτός ο άνθρωπος, οι άλλοι απαντούσαν: «Αυτός χρωστάει της Μιχαλούς». Λέγεται, επίσης, ότι η συγκεκριμένη γυναίκα συνήθιζε να γράφει τα ονόματα των χρεωστών της στον τοίχο του μαγαζιού της. Επομένως, όποιος περνούσε από εκεί γνώριζε και ποιοι είναι αυτοί που χρωστούν.

Ο Ν. Σαραντάκος αναφέρει ότι η φράση «χρωστάει της Μιχαλούς» απαντάται στην κωμωδία «Κορακιστικά» του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού, κείμενο γραμμένο στη Χίο το 1812, δηλαδή πολύ μακριά από την Πελοπόννησο και πολύ πριν την Επανάσταση. Άρα, ακόμα κι αν υπήρχε Μιχαλού ταβερνιάρισσα στο μετεπαναστατικό Ανάπλι, σαφώς δεν είναι αυτή που έγινε αιτία να γεννηθεί η φράση.

Ο Νικόλαος Πολίτης αναφέρει αντί της έκφρασης «χρωστάει της Μιχαλούς» τη φράση «χρωστάει του Μιχάλη». Η ερμηνεία που δίνει είναι ότι η φράση αυτή αναφέρεται σε ανθρώπους χαζούς και ανόητους, οι οποίοι στη λαϊκή αργκό λέγονται «Μιχάληδες».