1
Η πρώτη αρετή είναι η περιέργεια. Η έντονη φαγούρα που σε τρώει να γνωρίσεις είναι ανώτερη από το να ορκιστείς ότι θα αναζητήσεις την αλήθεια. Για να νιώσεις τη φαγούρα της περιέργειας πρέπει και να έχεις άγνοια, αλλά και να θες να εγκαταλείψεις την άγνοιά σου. Αν στην καρδιά σου πιστεύεις πως ήδη γνωρίζεις ή αν από βάθους καρδίας δε θέλεις να μάθεις, τότε η αναζήτησή σου θα είναι άσκοπη και οι ικανότητές σου χωρίς κατεύθυνση. Η περιέργεια προσπαθεί να καταστρέψει τον εαυτό της. Δεν υπάρχει περιέργεια που δε θέλει απάντηση. Η δόξα ενός ενδόξου μυστηρίου έγκειται στο να λυθεί και μετά παύει να είναι μυστήριο. Να προσέχεις αυτόν που λέει πως είναι ανοιχτόμυαλος και παραδέχεται με μετριοφροσύνη την άγνοιά του. Υπάρχει καιρός για να εξομολογηθείς την άγνοιά σου και καιρός να εγκαταλείψεις την άγνοιά σου.
2
Η δεύτερη αρετή είναι η εγκατάλειψη. Ο P. C. Hodgell έχει πει: “Ό,τι μπορεί να καταστρέψει η αλήθεια, πρέπει να το καταστρέψει”. Μην απομακρύνεσαι από εμπειρίες που μπορεί να καταστρέψουν τις πεποιθήσεις σου. Η σκέψη που δεν μπορείς ούτε να σκεφτείς σε ελέγχει περισσότερο από τις σκέψεις που μπορείς να αρθρώσεις. Παραδώσου στα μαρτύρια και δοκίμασε τον εαυτό σου στη φωτιά. Εγκατέλειψε το συναίσθημα που εδράζεται πάνω σε μια λάθος πεποίθηση και προσπάθησε να νιώσεις σύμφωνα με τα στοιχεία. Αν το σίδερο πλησιάσει το πρόσωπό σου και εσύ πιστεύεις ότι καίει, ενώ είναι κρύο, η Οδός βρίσκεται αντιμέτωπη με το φόβο σου. Αν το σίδερο πλησιάζει το πρόσωπό σου και εσύ πιστεύεις πως είναι κρύο, ενώ αυτό καίει, η Οδός βρίσκεται αντιμέτωπη με την ψυχραιμία σου. Πρώτα αξιολόγησε τις πεποιθήσεις σου και μετά κατέληξε στα συναισθήματά σου. Άφησε τον εαυτό σου να πει: “Αν το σίδερο καίει, θέλω να πιστεύω ότι καίει και αν είναι κρύο, θέλω να πιστεύω πως είναι κρύο”. Πρόσεξε μην δεθείς συναισθηματικά με πεποιθήσεις που ίσως δε θέλεις.
3
Η τρίτη αρετή είναι η ελαφρότητα. Άσε τους ανέμους των αποδείξεων να σε φυσάνε σα να είσαι φύλλο, χωρίς δική σου κατεύθυνση. Πρόσεχε μην πασχίζεις ενάντια στις αποδείξεις, μην παραδίδεις έδαφος σκυθρωπά μόνο όταν εκβιαστείς, νιώθοντας αδικημένος. Παραδώσου στην αλήθεια όσο πιο γρήγορα μπορείς. Κάντο αυτό τη στιγμή που νιώσεις πως αντιστέκεσαι, μόλις καταλάβεις από πούθε φυσάνε εναντίον σου οι άνεμοι των αποδείξεων. Να είσαι άπιστος στον απώτερο σκοπό σου και να τον προδίδεις σε έναν ισχυρότερο εχθρό. Αν θωρείς τις αποδείξεις ως περιορισμό και προσπαθείς να απελευερωθείς από αυτές, τότε πουλάς τον εαυτό σου ως σκλάβο στα καπρίτσια σου. Δεν μπορείς να φτιάξεις έναν πραγματικό χάρτη μιας πόλης καθισμένος στο υπνοδωμάτιό σου με τα μάτια κλειστά και τραβώντας γραμμές στο χαρτί όπως σου καπνίσει. Πρέπει να περπατήσεις στην πόλη και να τραβήξεις γραμμές στο χαρτί βάσει του τι βλέπεις. Αν δε βλέπεις την πόλη καθαρά και νομίζεις πως δικαιούσαι να κουνήσεις μια γραμμή λίγο στα δεξιά, λίγο στα αριστερά, όπως σου καπνίσει, και αυτό το ίδιο σοβαρό λάθος είναι.
4
Η τέταρτη αρχή είναι η ισορροπία. Ένας που θέλει να πιστέψει λέει “Μου επιτρέπουν οι αποδείξεις να πιστέψω;” Ένας που δε θέλει να πιστέψει ρωτάει: “Μου επιτρέπουν οι αποδείξεις να μην πιστέψω;” Πρόσεξε μήπως ζητάς υπερβολικές αποδείξεις μόνο από προτάσεις που αντιπαθείς και αμύνεσαι λέγοντας: “Μα είναι καλό να είσαι σκεπτικιστής”. Αν προσέχεις μόνο θετικές αποδείξεις, ξεδιαλέγοντας από τα στοιχεία που μαζεύεις, τότε όσο περισσότερα στοιχεία μαζεύεις, τόσο λιγότερα ξέρεις. Αν είσαι επιλεκτικός ως προς το ποια επιχειρήματα ελέγχεις για σφάλματα ή με πόση ένταση ελέγχεις για σφάλματα, τότε κάθε σφάλμα που μαθαίνεις να ανιχνεύεις με αυτό τον τρόπο σε κάνει άλλο τόσο ηλίθιο. Αν γράψεις αρχικά στον πάτο του χαρτιού: “Συνεπώς ο ουρανός είναι πράσινος!” δεν έχει σημασία τι επιχειρήματα θα γράψεις από πάνω. Το συμπέρασμα είναι ήδη γραμμένο και είναι ήδη σωστό ή ήδη λάθος. Το να είσαι καλός σε ένα επιχείρημα δεν είναι λογική, αλλά εκλογίκευση. Η ευφυΐα για να είναι χρήσιμη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για να καταστρέφει τον εαυτό της. Άκουσε τις υποθέσεις καθώς παρουσιάζουν τα επιχειρήματά τους μπροστά σου, αλλά θυμήσου πως εσύ δεν είναι υπόθεση, αλλά ο κριτής. Μην προσπαθείς να επιχειρηματολογείς από τη μία ή την άλλη πλευρά, γιατί αν γνωρίζεις τον προορισμό σου, τότε είσαι ήδη εκεί.
5
Η πέμπτη αρετή είναι η συζήτηση. Εκείνοι που χαμογελούν με σοφία και λένε: “Δε θα συζητήσω” απομακρύνονται από τη βοήθεια και αφαιρούν τον εαυτό τους από τη συλλογική προσπάθεια. Όταν επιχειρηματολογείς να επιδιώκεις την ακριβή ειλικρίνεια, τόσο για σένα, όσο και για τους άλλους. Το κομμάτι του εαυτού σου που παραμορφώνει αυτά που λες στους άλλους, παραμορφώνει και τις δικές σου σκέψεις. Μη νομίζεις πως όταν αποδέχεσαι τα επιχειρήματα κάποιου άλλου τους κάνεις χάρη· στον εαυτό σου κάνεις χάρη. Μη νομίζεις πως το να είσαι δίκαιος απέναντι σε όλες τις πλευρές, όταν ισορροπείς ίσα μεταξύ δύο απόψεων. Η αλήθεια δεν μοιράζεται σε ίσα κομμάτια πριν ξεκινήσει μια συζήτηση. Δεν μπορείς να προχωρήσεις μια συζήτηση για πραγματικά γεγονότα με μπουνιές και προσβολές. Ψάξε και βρες ένα τεστ και άσε την πραγματικότητα να κρίνει μεταξύ σας.
6
Η έκτη αρετή είναι ο εμπειρισμός. Οι ρίζες της γνώσης είναι στην παρατήρηση και οι καρποί της στην πρόβλεψη. Τι δέντρο φυτρώνει χωρίς ρίζες; Τι δέντρο μας θρέφει χωρίς καρπούς; Αν ένα δέντρο πέσει στο δάσος και δεν το ακούσει κανείς, κάνει θόρυβο; Ένας λέει: “Ναι, γιατί προκαλεί δονήσεις στον αέρα”. Άλλος λέει: “Όχι, δεν κάνει γιατί δεν υπάρχει επεξεργασία σε κάποιον εγκέφαλο”. Αν και μαλώνουν και ο ένας λέει “ναι” και ο άλλος “όχι”, και οι δυο τους δεν αναμένουν κάποια διαφορετική εμπειρία στο δάσος. Μη ρωτάς ποιες πεποιθήσεις να δηλώσεις, αλλά ποιες να περιμένεις. Πάντα να ξέρεις περί ποιων διαφορετικών εμπειριών συζητάς. Μην αφήνεις τη συζήτηση να ξεφύγει και να γίνει κάτι άλλο, όπως η αρετή κάποιου ως ρασιοναλιστή. Ο Jerry Cleaver είπε: “Αυτό που σε νικά δεν είναι η αδυναμία σου να εφαρμόσεις κάποια υψηλού επιπέδου, μπερδεμένη, δύσκολη τεχνική. Είναι το να αγνοείς τα βασικά. Το να μην έχεις τα μάτια καρφωμένα στη μπάλα”. Μην τυφλώνεσαι από τα λόγια. Όταν απομακρύνονται τα λόγια, αυτό που μένει είναι η αναμονή.
7
Η έβδομη αρετή είναι η απλότητα. Ο Antoine de Saint-Exupéry είπε: “Η τελειότητα επιτυγχάνεται όχι όταν δεν έχεις τίποτα να προσθέσεις, αλλά όταν δεν έχεις τίποτα να αφαιρέσεις” Η απλότητα είναι αρετή στην πεποίθηση, στο σχέδιο, στην οργάνωση και την αιτιολόγηση. Όταν δηλώνεις μια τεράστια πεποίθηση με πολλές λεπτομέρειες, κάθε επιπλέον λεπτομέρεια αυξάνει την πιθανότητα να είναι λάθος. Κάθε λεπτομέρεια προσθέτει στα βάρη σου. Αν μπορείς να ξεφορτωθείς κάποια από τα βάρη σου, να το κάνεις. Δεν υπάρχει άχυρο που δεν έχει τη δυνατότητα να σπάσει την πλάτη σου. Για τα αντικείμενα λέγεται: Το πιο αξιόπιστο γρανάζι είναι αυτό που φτιάχτηκε για τη συγκεκριμένη μηχανή. Για σχέδια: Ένας μπερδεμένος ιστός σπάζει. Μια αλυσίδα με χίλιους κρίκους θα φτάσει στο σωστό συμπέρασμα μόνο αν κάθε βήμα είναι σωστό, αλλά αν και έστω ένα βήμα είναι λάθος, τότε μπορεί να καταλήξεις οπουδήποτε. Στα μαθηματικά ένα βουνό καλών πράξεων δεν μπορεί να εξιλεώσει μία και μόνη αμαρτία. Για αυτό να προσέχεις το κάθε σου βήμα.
8
Η όγδοη αρετή είναι η μετριοφροσύνη. Το να είσαι μετριόφρων σημαίνει να ενεργείς ώστε να αναμένεις τα λάθη σου. Το να παραδέχεσαι το ότι δεν είσαι αλάνθαστος και να μην κάνεις τίποτα γι’αυτό δεν είναι μετριοφροσύνη· είναι υπεροπτική δήλωση ταπεινότητας. Ποιοι είναι οι πιο ταπεινοί; Εκείνοι που με ικανότητα προετοιμάζονται για τα βαθύτερα και πιο καταστροφικά λάθη στις πεποιθήσεις και τα σχέδιά τους. Επειδή ο κόσμος περιέχει πολλούς με άθλια κατανόηση της λογικής, οι αρχάριοι μαθητές της λογικής κερδίζουν σε λογομαχίες και αποκτούν μια διογκωμένη άποψη των ικανοτήτων τους. Το να είσαι ανώτερος είναι άχρηστο. Η ζωή δε βαθμολογεί βάσει καμπύλης. Ο καλύτερος φυσικός στην αρχαία Ελλάδα δεν μπορούσε να υπολογίσει την τροχιά ενός μήλου που πέφτει. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως το μέγιστο των προσπαθειών σου είναι αρκετό· γι’αυτό πάντα να έχετε στο νου σας ότι οι άλλοι μπορεί να είναι χειρότεροι. Αν συγκρίνεις τον εαυτό σου με άλλους, δε θα δεις ποτέ τις πλάνες που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι. Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να κάνεις δέκα χιλιάδες λάθη. Κανείς σε αυτό τον κόσμο δεν αγγίζει την τελειότητα.
9
Η ένατη αρετή είναι η τελειομανία. Όσο περισσότερα λάθη διορθώνεις στον εαυτό σου, τόσο περισσότερα βρίσκεις. Όσο ησυχάζει το μυαλό σου, τόσο περισσότερο θόρυβο ακούς. Όταν παρατηρήσεις ένα σφάλμα στον εαυτό σου, αυτό σηματοδοτεί την άνοδό σου στο επόμενο επίπεδο. Αν ανεχτείς το σφάλμα αντί να το διορθώσεις, δε θα ανέβεις επίπεδο και δε θα αποκτήσεις την ικανότητα να βρεις και νέα σφάλματα. Σε κάθε τέχνη, αν δεν κυνηγάς την τελειότητα, θα σταματήσεις στα πρώτα βήματα. Αν η τελειότητα είναι αδύνατη, αυτό δεν είναι δικαιολογία για να μην προσπαθήσεις. Κρίνε τον εαυτό σου με τα αυστηρότερα κριτήρια που μπορείς να φανταστείς και ψάξε και για ακόμα αυστηρότερα. Μην αρκείσαι με μια απάντηση που είναι σχεδόν σωστή· ψάξε μία που να είναι τελείως σωστή.
10
Η δέκατη αρετή είναι η ακρίβεια. Ένας έρχεται και λέει: “Η ποσότητα είναι μεταξύ 1 και 100″. Ένας άλλος λέει: “Η ποσότητα είναι μεταξύ 40 και 50″. Αν η ποσότητα είναι 42 και οι δύο έχουν δίκιο, αλλά η δεύτερη πρόβλεψη ήταν πιο χρήσιμη και βγήκε με βάση αυστηρότερο τεστ. Ότι αληθεύει για ένα μήλο μπορεί να μην ισχύει για κάποιο άλλο· οπότε περισσότερα μπορούν να ειπωθούν για ένα μήλο παρά για όλα τα μήλα του κόσμου. Οι ακριβείς προτάσεις κόβουν βαθύτερα· είναι η κόψη του ξυραφιού. Όπως και με το χάρτη, τα ίδια ισχύουν για τη χαρτογράφηση: Η Οδός είναι μια ακριβής Τέχνη. Μην πας μέχρι την αλήθεια περπατώντας, αλλά χορεύοντας. Σε κάθε βήμα του χορού το πόδι κατεβαίνει στο ακριβές σημείο. Κάθε αποδεικτικό στοιχείο αλλάζει τις πεποιθήσεις σου κατά τη σωστή ποσότητα, ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο. Ποια είναι η σωστή ποσότητα; Για να το υπολογίσεις πρέπει να μελετήσεις θεωρία των πιθανοτήτων. Ακόμα κι αν δεν μπορείς να κάνεις τις πράξεις, το να ξέρεις πως οι πράξεις υπάρχουν σου λέει πως το βήμα του χορού είναι ακριβές και δεν έχει χώρο για τα καπρίτσια σου.
11
Η ενδέκατη αρετή είναι η σπουδή. Σπούδασε πολλές επιστήμες και απορρόφησε τη δύναμή τους. Κάθε πεδίο που απορροφάς σε κάνει μεγαλύτερο. Αν καταπιείς αρκετές επιστήμες, τα κενά μεταξύ τους θα μικρύνουν και η γνώση σου θα γίνει ένα ενοποιημένο σύνολο. Αν είσαι αχόρταγος θα γίνεις μεγαλύτερος από βουνό. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να φας μαθηματικά και επιστήμη που επηρεάζουν τη λογική: εξελικτική ψυχολογία, ευρετική και λογικές πλάνες, κοινωνική ψυχολογία, πιθανότητες, θεωρία αποφάσεων. Αλλά μην αρκείσαι σε αυτά. Η Τέχνη πρέπει να έχει σκοπό εκτός από τον εαυτό της, διαφορετικά καταρρέει σε άπειρη επανάληψη.
12
Πριν από αυτές τις έντεκα αρετές υπάρχει μια αρετή χωρίς όνομα.
Ο Μιγιαμότο Μουσάσι έγραψε στο Βιβλίο των Πέντε Δαχτυλιδιών:
Το βασικό πράγμα όταν πιάσεις σπαθί στα χέρια σου είναι ο σκοπός σου να κόψεις τον εχθρό σου, ότι κι αν σημαίνει αυτό. Όταν αμύνεσαι, χτυπάς, ορμάς ή αγγίζεις το σπαθί του εχθρού, πρέπει να κόβεις τον εχθρό με την ίδια κίνηση. Είναι απαραίτητο να κάνεις κτήμα σου αυτό. Αν σκέφτεσαι μόνο ότι αμύνεσαι, χτυπάς, ορμάς ή αγγίζεις τον εχθρό, δε θα μπορέσεις να τον κόψεις. Περισσότερο από όλα θα πρέπει να σκέφτεσαι πως θα κάνεις την κίνησή σου να τον κόψει.
Κάθε βήμα της συλλογιστικής σου πρέπει να έχει σκοπό να κόψει το δρόμο μέχρι τη σωστή απάντηση με τη μία. Πάνω από όλα, πρέπει να προσπαθείς ο χάρτης σου να απεικονίζει σωστά την περιοχή.
Αν δεν καταφέρεις να βρεις τη σωστή απάντηση, είναι άχρηστο να διαμαρτύρεσαι και να λες πως ενήργησες έντιμα.
Πώς μπορείς να βελτιώσεις την αντίληψή σου της λογικής; Όχι με το να λες “Είναι χρέος μου να είμαι λογικός”. Έτσι μόνο καθαγιάζεις τις λάθος αντιλήψεις σου. Ίσως η αντίληψή σου της λογικής να λέει πως είναι λογικό να πιστεύεις στα λόγια του Μεγάλου Διδασκάλου και ο Μεγάλος Διδάσκαλος λέει “Ο ουρανός είναι πράσινος” και κοιτάς ψηλά στον ουρανό και βλέπεις μπλε. Αν σκέφτεσαι: “Μπορεί ο ουρανός να μοιάζει μπλε, αλλά η λογική λέει να πιστεύω στα λόγια του Μεγάλου Διδασκάλου” χάνεις την ευκαιρία να ανακαλύψεις το λάθος σου.
Μη ρωτάς αν το να κάνεις το ένα ή το άλλο είναι “η Οδός”. Ρώτα αν ο ουρανός είναι μπλε ή πράσινος. Αν μιλάς πολύ συχνά για την Οδό, δε θα τη βρεις ποτέ.
Μπορεί να προσπαθείς να ονομάσεις την ανώτερη αρετή με ονόματα όπως “ο χάρτης που αντικατοπτρίζει την περιοχή” ή “εμπειρία επιτυχίας και αποτυχίας” ή “Μπεϋζιανή θεωρία αποφάσεων”. Αλλά ίσως περιγράφεις με λάθος λόγια την ανώνυμη αρετή. Πώς θα ανακαλύψεις το λάθος σου; Όχι με το να συγκρίνεις την περιγραφή με τον εαυτό της, αλλά συγκρίνοντάς της με εκείνο που δεν ονομάτισες.
Αν για πολλά χρόνια εξασκείς τις τεχνικές και υποβάλλεσαι σε αυστηρούς περιορισμούς, ίσως να μπορέσεις να δεις το κέντρο. Τότε θα δεις πως όλες οι τεχνικές είναι μία τεχνική και θα κινείσαι ελεύθερα χωρίς να νιώθεις περιορισμένος: Ο Μουσάσι έγραψε: “Όταν εκτιμήσεις τη δύναμη της φύσης και γνωρίζεις το ρυθμό κάθε στιγμής, θα μπορείς να χτυπήσεις τον εχθρό φυσικά και να επιτεθείς φυσικά. Όλα αυτά είναι η Οδός του Κενού”.
Αυτές είναι οι δώδεκα αρετές της λογικής:
Περιέργεια, Εγκατάλειψη, Ελαφρότητα, Ισορροπία, Συζήτηση, Εμπειρισμός, Απλότητα, Μετριοφροσύνη, Τελειομανία, Ακρίβεια, Σπουδή και το Κενό.
Για μέρες τώρα βαραίνουμε τις ψυχές μας με μια μόνιμη αγωνία: Θα χρεοκοπήσει το κράτος μας; Ε, λοιπόν, ήρθε η ώρα να αγκαλιάσουμε αυτό που φοβόμαστε. Αν οι φίλοι μας οι Γερμανοί δεν έχουν πρόβλημα να χρεοκοπήσουμε, καιρός είναι να το κάνουμε. Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Όχι ως διαπραγματευτική μπλόφα και ούτε μόνο γιατί το χειρότερο που μπορεί να μας συμβεί είναι να χρεοκοπήσουμε σε ένα χρόνο αλλά επειδή ήρθε η ώρα να στρέψουμε το βλέμμα στην αισιόδοξη πλευρά της χρεοκοπίας......
